Stanisław Ulanowski, owczarz z Głuchowa

 

STANISŁAW ULANOWSKI 1797-1859

 

31.01.1794 – urodziny siostry: Marianny Ulanowskiej w Prusach (par. Głuchów k. Rawy Mazowieckiej).

06.04.1796 – urodziny brata: Izydora Ulanowskiego w Prusach (par. Głuchów k. Rawy Mazowieckiej).

06.05.1797 – urodziny w Prusach (par. Głuchów k. Rawy Mazowieckiej). Z aktu urodzenia wynika, że urodził się w dniu 6 maja, a jego rodzicami byli Jan Ulanowski i Tekla Lowieńska (Liwińska) (fot. 1). Ojciec był również owczarzem.

15.01.1809 – zmarła siostra: Marianna Ulanowska, miała 15 lat.

03.05.1810  - urodziny siostry: Magdaleny Ulanowskiej w Prusach (par. Głuchow) k. Rawy Mazowieckiej[1].

02.07.1814 – urodziny brata: Piotra Ulanowskiego w Prusach (par. Głuchów) k. Rawy Mazowieckiej[2]. Stanisław miał 17 lat.

> 1815 – przeprowadzka do Popienia (par. Jeżów) - 10 km za zach. od Prusów.

22.11.1819 – ślub w Nowostawach (par. Niesułków k. Strykowa) z Kunegundą Otocką, Lotocką (fot. 2). Z aktu małżeństwa wynika, że miejsce ślubu było powiązane z miejscem zamieszkania panny młodej (jej ojciec,  Mateusz Lotecki był karczmarzem w Nowostawach. W tym czasie Jan Ulanowski był owczarzem we wsi Popień (par. Jeżów) – 15 km na pd. wsch. od Nowostawów. W akcie jest informacja, że w dniu ślubu przebywał przy rodzicach a zatem cała rodzina Ulanowskich musiała się wcześniej przenieść z dotychczasowych Prusów do Popienia .

20.06.1821 – urodziny córki:  Julianny Ulanowskiej w Nowostawach.

> 1822 – przeprowadzka do Złotej k. Głuchowa.

1823 – urodziny córki: Honoraty Ulanowskiej w Złotej k. Głuchowa.

> 1824 – przeprowadzka do wsi Zaosie (par. Ujazd) – 20 km na pd. zach. od Złotej.

02.01.1827 – urodziny syna: Walentego Ulanowskiego. Wieś Zaosie (par. Ujazd),  k. Tomaszowa Mazowieckiego.

30.04.1829 – urodziny syna: Stanisława Ulanowskiego[3]. Wieś Zaosie (par. Ujazd),  k. Tomaszowa Mazowieckiego.

>1830 – przeprowadzka do wsi Wąwal k. Tomaszowa Mazowieckiego – 20 km na pd. od Zaosia.

23.01.1832 – urodziny córki: Pauliny Ulanowskiej w Wąwal (par. Tomaszów Mazowiecki).

>1832 – przeprowadzka do wsi Wólka Strobowska (par. Żelazna) - 50 km na pn. wsch. od poprzedniego miejsca zamieszkania.

27.04.1837 – urodziny syna: Antoniego Konstantego Ulanowskiego w Wólce Strobowskiej.

23.11.1840 – ślub córki – Honoraty Ulanowskiej lat 17, (ur. 1823) we wsi Zglinna Duża (par. Żelazna) – tam też mieszkali jej rodzice. Rodzice pana młodego mieszkali we pobliskiej wsi Kaźmierzów i tam przeprowadzili się nowożeńcy. Małżonek to Jakub Płowczyk, lat 20 (ur. 1820)  (rodzice: Łukasz i Ludwika Sojka).

09.11.1846 – ślub syna – Walentego Ulanowskiego lat 19, (ur. 1827) w Woli Wysokiej- tam też mieszkali jego rodzice. Małżonka to urodzona w Józefatowie Magdalena Zalewska, lat 17 (ur. 1829) (rodzice:  Teodor i Marianna Pilarczyk).

16.01.1849 – zgon żony, Kunegundy w Woli Wysokiej (par. Żelazna) o północy. Zgłosił mąż w dniu 18.01.1849 o 8:00 rano (fot. 3).  Podał, że jest owczarzem z Woli Wysokiej i ma lat 54[4] (1795), w obecności świadka – Franciszka Jawanczyka, lat 60 (1789), wyrobnika zamieszkałego w Żelaznej

12.06.1849 – ślub syna – Stanisława Ulanowskiego, lat 20 (ur. 1829). Zawarte w Skierniewicach o godz. 16:00 (fot. 4). W obecności świadków: Jędrzeja Jaworskiego, lat 40 (1809) oraz Felixa Wieczorka, lat 30 (1819) – gospodarzy w Balcerowa. W akcie jest potwierdzenie, że Stanisław Ulanowski jest synem Stanisława Ulanowskiego – owczarza z folwarku Wola Wysoka (par. Żelazna) i nieżyjąca już[5] małżonka Kunegunda z Otockich oraz że urodził się we wsi Zaosin i że mieszka przy ojcu w folwarku Wola Wysoka.  Małżonka to urodzona w Budach Balcerowskich Antonina Tkaczyk, lat 27 (ur. 1822) (rodzice: Kacper i Ludwika Sabat) – wdowa, po zmarłym w dniu 06.02.1848 Janie Samolewiczu. Małżonkowie zamieszkali w Balcerowie –

05.11.1849 – ślub córki – Pauliny Ulanowskiej lat 17 (ur. 1832) w Woli Wysokiej (par. Żelazna). Małżonek to urodzony w Józefatowie Karol Segrecki, lat 18 (ur. 1831) (rodzice: Kacper i Klara Sypulska), zamieszkały z rodzicami w Józefatowie (par. Żelazna).  

1853 – zmarła córka: Honorata Ulanowska[6]. Mieszkała we wsi Kaźmierzów z mężem  Jakubem Płowczykiem – mieli 4 dzieci.

04.03.1859  - zgon w Józefatowie (par. Żelazna) o godz. 21:00. W dniu 06.03.1859 r. zgłosili to Walenty Ulanowski, okupnik z Józefatowa, lat 32 (1827) i Stanisław Ulanowski – okupnik z Balcerowa, lat 30 (1829) – synowie Stanisława Ulanowskiego (fot. 5). Podali, że miał 70 lat[7] (czyli ur. w 1789), był wdowcem[8], służący za owczarza[9] oraz że urodził się w Głóchowie. Imion i nazwisk jego rodziców synowie już nie znali[10].  

                          Stanisław Ulanowski, miejsca pobytu.

 

                            Fot. 1. Akt urodzenia Stanisława Ulanowskiego – 06.05.1797.

 

                            Fot.2. Akt ślubu Stanisława Ulanowskiego – 22.11.1819.

 

                          Fot. 3. Akt zgonu Kunegundy Ulanowskiej (Otocka) – 16.01.1849.

                             Fot. 4. Akt ślubu Stanisława Ulanowskiego – 12.06.1849 – syn Stanisława Ulanowskiego.

                             Fot. 5. Akt zgonu Stanisława Ulanowskiego – 04.03.1859.

---

[1] Z aktu wynika, że rodzicami był Jan i Tekla – pierwszy raz pojawił się nazwisko panieńskie: Leweinszczanka, Lowienszczanka.

[2] W akcie błędnie (prawdopodobnie dane osobowe przepiane z ,,zasłyszenia”): Jan Ulatoski, lat 50 (1764), kunsztu owczarskiego, zamieszkały w Prusach k. Głuchowa a matka to Tekla Lewińska.

[3] Wśród owczarzy częstą praktyką była nazywanie syna swoim imieniem.

[4] W rzeczywistości miał lat 52, bo urodził się w 1797 r.

[5] Zmarła 5 miesięcy wcześniej.

[6] Zmarła w połogu, gdyż jej dziecko Józef zmarło w wieku 1 miesiąca. Miała 30 lat.

[7] W rzeczywistości miał 62 lata, bo urodził się w 1797 r.

[8] Żona Kunegunda z domu Otocka zmarła 10 lat wcześniej w dniu 16.01.1849 r.

[9] Co by tłumaczyło liczne zmiany miejsca pobytu.

[10] A byli to Jan i Tekla Lowieńska, Liwińska.

Cmentarz w Starym Bruśnie

 

10 YEAR CHALLENGE

                            Tychy

                                  Tychy

Powódź tysiąclecia w 1997 r.

52 ofiary śmiertelne, kilkadziesiąt osób zaginionych, 140.000 osób ewakuowanych, zalanych 86 miast, 875 wsi oraz 541 tys. ha oraz zniszczonych 160 mostów i 1500 km dróg krajowych i wojewódzkich - oto tragiczny bilans wielkiej powodzi jaka nawiedziła nasz kraj w na początku lipca 1997.
Wielka woda zalała Racibórz w dniu 8 lipca 1997 r. - 20 lat później wciąż się widoczne jest skutki. Na zdjęciu budynek znajdujący się na ul. Rybnickiej pod nr 62 oddalony o ponad kilometr od koryta rzeki - na murze pozostał ślad wskazujący na poziom wody..

                                Racibórz, ul. Rybnicka 62, fot. 31.03.2017 r.

                           Racibórz, ul. Rybnicka 37, fot. 15.06.2008 r.

                           Racibórz, ul. Rybnicka, fot. 15.06.2008 r.

Historia jednego pomnika..

Przypomnienie dotyczy pomnika Mikołaja Kopernika w Warszawie dłuta duńskiego rzeźbiarza Bertelela Thorvaldsena znajdującego się przed Pałacem Staszica. Monument ufundował Stanisław Staszic (zapisując w testamencie kwotę 70 tysięcy, która pozwoliła zrealizować projekt stanowiąc 2/3 kosztów) a jego uroczyste odsłonięcie nastąpiło we wtorek 11 maja 1830 r. przez wówczas 72-letniego Juliana Ursyna Niemcewicza - Prezesa Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (sam fundator nie doczekał tego wydarzenia, gdyż zmarł kilka lat wcześniej, 20 stycznia 1826 r., aczkolwiek zapewne widział sam pomnik, gdyż zlecenie na budowę pomnika podpisano w dniu 30 września 1820 r. a dzieło powstało już w 1822 r.). Kamień węgielny położono w dniu 2 listopada 1828 r. po uprzedniej uzyskanej zgodzie cara. Akta i dokumentacja tego przedsięwzięcia szczęśliwie zachowała się do dnia dzisiejszego.

Poniżej pierwsze przedstawienie pomnika i jego bezpośredniego otoczenia, datowane na ok. 1835 r.

                           1. Pomnik ok 1835 r., po lewej Pałac Karasia, po prawej Pałac Staszica

Słów kilka o najbliższym otoczeniu:

Pałac Karasia - został wybudowany przez Kazimierza Karasia w latach 1769-72. Karaś był pułkownikiem wojsk korony oraz kasztelanem wiskim, co dawało mu miejsce w senacie. Król Stanisław August mianował go marszałkiem dworu, oddając władzę nad królewską świtą i dworskimi urzędnikami. Rzeczony Karaś długo nie nacieszył się tym majątkiem, bowiem zmarł już 3 lata po wybudowaniu pałacu. Spadkobiercy sprzedali go w 1798 r. i od połowy XIX w. przeistoczył się w zwykłą czynszową kamienicę. Na parterze znajdował się szynk ,,Pod Karasiem" - zwykła mordowania. Ostatecznie budynek został rozebrany w 1913 r. z zamiarem wybudowania w to miejsce nowej kamienicy czynszowej. Wybuch I wojny światowej zniweczył te plany. Po wojnie pałacu nie odbudowano, gdyż ul. Kopernika miała stać się arterią komunikacyjną. Niezabudowaną posesję przez lata otaczał parkan. Dopiero po 1956 r. urządzeniu tu parking, istniejącego do dziś.

Pałac Staszica - został wybudowany w latach 1820-23 z inicjatywy Stanisława Staszica wg projektu Antonia Corazziego dla Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Po rozwiązaniu Towarzystwa, na skutek przegranego powstania listopadowego, w gmachu mieściła się do 1862 r. Dyrekcja Loterii, następnie I Gimnazjum Męskie a od 1890 również cerkiew św. Tatiany Rzymianki. W 1863 r. z okna pałacowego członkowie Żandarmerii Narodowej dokonali nieudanego zamachu na przejeżdżającego Nowym Światem namiestnika carskiego Fiodora Berga. Po tym wydarzeniu pałac został skonfiskowany przez zaborcę a jego wnętrza splądrowane (np. z mieszkania siostry Fryderyka Chopina wyrzucono na bruk fortepian kompozytora). Pod pomnik przeniesiono mienie mieszkańców pałacu i je spalono. Budynek przebudowano w latach 1892-95 pokrywając elewację charakterystyczną majolikową cegłą a na szczycie umieszczając pozłacaną cebulastą kopułę.  W 1919 pałac stał się tymczasową siedzibą Państwowego Instytutu Geologicznego. Dopiero kolejna przebudowa w latach 1924-26 przywróciła dawny wygląd pałacu.  W czasie II wojny światowej budynek został zniszczony. Po odbudowaniu w 1950 r. obecnie stanowi siedzibę kilku Instytutów I Wydziału Akademii.  

Pałac Zamoyskich - pierwsze budynki powstały ok 1670 r. na zlecenie właściciela - Jana Wielopolskiego. Gruntowną przebudowę dokonano w latach 1744-1745 (właścicielem wtedy był Franciszek Ksawery Branicki). W roku 1802 pałac kupiła Anna z Zamoyskich Sapieżyna. W budynku tym zamieszkał wtedy Stanisław Staszic, gdzie też zmarł w roku 1826 r. W 1839 r. posiadłość stała się własnością Andrzeja Zamoyskiego, który oczywiście zlecił kolejną przebudowę pałacu. W okresie międzywojennym mieściło się tu Ministerstwo Spraw Wewnętrznych oraz Główna Komenda Policji Państwowej. Pałac został mocno zniszczony podczas powstania warszawskiego. Odbudowano go w latach 1948-1950.   

Kolejne przedstawienie pomnika i jego otoczenia możemy poznać dzięki zachowanej fotografii z 1858 r.! Pomnik doczekał się 3-schodowego podwyższenia a dotychczas wolno stojące słupki zostały połączone w niską barierkę.  

                             2. Pomnik w 1858 r.

                     2a. cała fotografia

                            3. Pomnik w 1861 r. (widok z wieży kościoła Św. Krzyża)

                           4. Pomnik w 1863 r.


Na wypadając w 1873 r. okrągłą 400-letnią rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika zaplanowano uroczystości ,,Uwieńczenie posągu Kopernika). Poniżej rycyna z natury A.Pilattiego (zamieszczona w Albumie wydanym przez Towarzystwo Przyjaciół Nauki w Poznaniu).

                            5. Pomnik w 1873 r.

                          6. Pomnik w ok. 1879 r.

                            7. Pomnik w 1880 r. (po prawej Pałac Zamoyskich)

Poniżej ciekawe zdjęcie wykonane po 1881 r. (budowa torowiska konnego na Nowym Świecie) a przed 1892 r (przebudowa fasady Pałacu Staszica). Widać tez przygotowania do poszerzenia ogrodzenia wokół pomnika.

                             8. Pomnik po 1881 r. 

                            9. Pomnik po 1895 r.

                         

Pocztówka z 1905 r. pokazuje jak poszerzony wokół pomnika teren zagospodarowano w całkiem przyjazny skwerek. 

                            10. Pomnik w 1905 r.

                            11. Pomnik w 1910 r. 

                            12. Pomnik w 1910 r.

                                                    13. Pomnik w 1913 r. (Pałac Karasia na krótko przed zburzeniem)

Kolejna zmiana widoku przestrzeni miejskiej nastąpiła w 1926 r. kiedy to przywrócono dawny wygląd Pałacu Staszica. Przy okazji zlikwidowano skwerek wokół pomnika, który przez 20-lat funkcjonowania doczekał się bujnego już drzewostanu.

                           14. Pomnik po 1926 r.

Co ciekawe na zdjęciu z 1931 r. widać, że idea klombu wokół pomnika odżyła, zresztą wraz z jego ponownym ogrodzeniem. Plany te jak widać na kolejnej fotografii z 1938 r. nie były zbytnio trwałe - cały plac wokół pomnika został ,,wybetonowany" - przypominając już postać współczesną.

                          15. Pomnik w 1931 r.

                           16. Pomnik w 1938 r.

W 1940 r. w czasie okupacji niemieckiej zasłonięto oryginalne napisy wyryte na cokole. W miejscu MIKOŁAYOWI KOPERNIKOWI RODACY umieszczono tablicę w języku niemieckim DEM GROSSEN ASTRONOMEN NIKOLAUS KOPERNIKUS (Wielkiemu astronomowi Mikołajowi Kopernikowi). W dniu 11 lutego 1942 r.  22-letni Maciej Aleksy Dawidowski ,,Alek" z organizacji Małego Sabotażu ,,Wawer" zdjął z pomnika tą tablicę i ukrył w pobliskiej zaspie śniegu. Tablica ta została następnie zakopana w ogrodzie na Żolibożu i po wojnie w 1948 r. przekazana do muzeum Historycznego Warszawy. Tydzień po tej brawurowej akcji na rozkaz Niemców z cokołu skuto polskie napisy a ostatecznie 29 kwietnia 1942 r. przywrócono taką samą niemiecką tablicę. Mniej szczęśliwe wydarzenie miało miejsce 25 maja 1943 r., kiedy to o 5-tej rano trzej młodzi poeci, Wacław Bojarski, Tadeusz Gajcy i Zdzisław Stroiński (związani z konspiracyjnym czasopismem Sztuka i Naród) złożyli pod pomnikiem wieniec z biało-czerwoną szarfą i napisem Genialnemu Polakowi, Mikołajowi Kopernikowi, w 400-na rocznicę śmierci - Podziemna Polska. Niestety w wyniku interwencji patrolu niemieckiej żandarmerii Wacław Bojarski został śmiertelnie postrzelony a Zdzisław Stroiński aresztowany w osadzony na Pawiaku (zwolniono go dopiero 19 lipca 1943 r.). 

                          17. Pomnik w 1940 r.

                            18. Pomnik w 1942 r.

                           19. Pomnik w 1943 r.

W 1944 r., już po powstaniu warszawskim pomnik został zniszczony (październik 1944 r) i prawdopodobnie jako przeznaczony na złom wywieziony z Warszawy. 

                            20. Pomnik w 1944 r.

                           21. Pomnik w 1944 r. (zniszczenia po Powstaniu Warszawskim)

Po zakończeniu wojny pomnik znaleziono w czerwcu 1945 r. na złomowisku we wsi Hajduki Nyskie k. Nysy na Opolszczyźnie, skąd niezwłocznie, bez naprawy (pomnik był bardzo zniszczony: brakowało mu sfery, części prawej ręki, części pleców, miał uszkodzony prawy bok i stopę. Miał też sporo dziur z ostrzału podczas powstania) przeniesiono go z powrotem do Warszawy i symbolicznie 22 lipca 1945 r. osadzono na podniszczonym cokole. 

                           22. Pomnik w 1945 r. (uroczystość odsłonięcia)

                           23. Pomnik w 1946 r.

                            24. Pomnik 1 kwietnia 1947 r. (uczestnicy pogrzebu generała Karola Świerczewskiego)

                            25. Pomnik w 1948 r. (odbudowa Pałacu Staszica)


Decyzja o naprawa pomnika została dopiero podjęta w 1949 r. - wcześniej były różne pomysły, np. Dania chciała zrobić nowy odlew i podarować go Polsce. Ostatecznie zwyciężyła koncepcja naprawy i w dniu 3 marca 1949 r. pomnik został zdjęty z cokołu i przewieziony do zakładu braci Łopieńskich. Koszt renowacji został pokryty ze Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy. Uroczyste odsłonięcie pomnika nastąpiło w dniu 21 lipca 1949 r.  Pomnik Kopernika nie postawiono dokładnie w tym samym miejscu co przed wojną - został nieco przesunięty w kierunku Pałacu Staszica. Przy okazji prac adaptacyjnych natrafiono też na stary akt erekcyjny, który pozostawiono na swoim miejscu. Dodatkowo w dniu 16 lipca 1949 r. wmurowano w fundamenty nowy akt erekcyjny.  

                            26. Pomnik w 1949 r.

                            27. Pomnik w 1952 r.

                   

                            28. Pomnik w 1958 r.

                            29. Pomnik w 1964 r.

                           30. Pomnik w 1968 r.

                            31. Pomnik 8 marca 1968 r. (zamieszki Marzec 1968 r.)

                             32. Pomnik w 1970 r.

                           33. Pomnik 16 grudnia 1981 r. (początki Stanu Wojennego),  fot. Gianni Giansanti

                           34. Pomnik 12 lipca 2002 r.

Najnowsza aranżacja tego terenu to umieszczenie w maju 2007 r. modelu Układu Słonecznego wg schematu uwiecznionego w dziele Kopernika De revolutionibus orbium coelestium. Na nawierzchni wyłożonej skandynawskim czerwonym granitem vanga umieszczono orbity planet (zaznaczone jaśniejszym kamieniem pochodzącym z Chin) a same planety zostały odlane z brązu. Autorem projektu był rzeźbiarz Antoni Grabowski. Według zamierzenia artysty początkowo matowe planety z biegiem czasu zostaną wypolerowane stopami przechodniów i będą lśnić pod postumentem pomnika.

                          35. Pomnik 6 lutego 2007 r.,  fot. Piotr Waglowski

                            36. Pomnik w 2016 r.

                           37. Pomnik 29 kwietnia 2016 r.

                             38. Pomnik w 23.06.2017 r.,  fot. Maciej Matwiej